جمهوري اسلامي ايران دنبال در اختيار گرفتن يکي از پيشرفته‌ترين جنگنده‌هاي خانواده فلنکر روسي براي ارتقاي توان هوايي خود است.
به گزارش پايگاه خبري تحليلي پيرغار، اهميت و توجه به نيروي هوايي در کشورهاي مختلف جهان همواره در سرلوحه امور قرار دارد چرا که اين نيرو -در کنار توان بازدارنده موشکي- که به عنوان دست برتر و قدرت واکنش سريع در برابر هر تهاجمي شناخته شده، مي‌تواند در حداقل زمان، پاسخ مقتضي را به طرف متجاوز وارد کند.
محدوده عملکرد نيروي هوايي در آسمان کشورها سبب تامين امنيت بازدارنده مي‌شود و به جهت ماموريت‌هاي گوناگون ازجمله پوشش يگان‌هاي سطحي در زمين و دريا، اجراي عمليات‌هاي دفاع هوايي و همچنين نفوذ به عمق خاک دشمن مورد بهره برداري قرار مي‌گيرد.
جمهوري اسلامي ايران نيز به واسطه قرارگيري در يکي از مناطق مهم و راهبردي جهان و داراي بودن محدوده‌اي پهناور، از اين قاعده مستثني نبوده و عليرغم تحريم‌هاي گسترده در ساليان گذشته -که دستيابي به هرگونه تسليحات جديد خارجي را ناممکن مي‌کرد- دست بر روي دست نگذاشته و با تلاش نيروهاي بومي سعي در حفظ قدرت هوايي خود دارد ولي به طور قطع اين تمام نياز را مرتفع نمي کند.
براي همين است که وزير دفاع و پشتيباني نيروهاي مسلح کشورمان صراحتا از خريد جنگنده‌هاي جديد سخن به ميان مي‌آورد؛ جنگنده پيشرفته سوخو30 ساخت روسيه.
* سابقه خريد
کشورمان پيش از انقلاب اسلامي با توجه به روابط گسترده با غرب -و در راس آن ايالات متحده- حجم وسيعي از انواع جنگنده‌هاي F-4 (فانتوم)، F-5 (تايگر) و F-14 (تامکت) را از آمريکا خريداري کردکه بنا بر اعلام منابع خارجي، تعداد جنگنده‌هاي خريداري شده بالغ بر 500 فروند بود.
بکارگيري اين توان عظيم هوايي با پشتيباني گسترده کشور سازنده همراه بود تا آنکه به واسطه پيروزي انقلاب و تغيير در مراودات ايران و آمريکا (که در سال 1359 به قطع روابط انجاميد) خط تامين قطعات و پشتيباني قطع و علاوه بر آن حجم وسيعي از هواپيماهاي خريداري شده همانند F-16 (فالکون) نيز لغو شد و حتي از واگذاري هواپيماهاي خريداري شده ديگر نيز ممانعت به عمل آمد.
اندکي بعد با وقوع جنگ تحميلي 8ساله، کارکنان صنايع داخلي با توان خود و همچنين قطعات خريداري شده موجود در انبار اقدام به تامين نيازهاي عملياتي در طول اين سال‌ها کردند و در اين مسير تنها اندک نيازهايي از بازارهاي سياه -و البته به قيمتي گزاف- تامين مي‌شد اما توجه به حفظ قدرت هوايي موجب شده بود عليرغم آنکه هيچ جايگزيني براي هواپيماهاي از دست رفته وجود نداشت و در حالي که رژيم بعثي عراق به پيشرفته‌ترين تسليحات در اين زمينه مجهز بود، هيچ گاه آسمان خالي از جنگنده هاي ايراني نماند.
تلاش‌هاي فراواني براي دستيابي به هواپيماهاي جنگنده در همان سال‌هاي جنگ صورت گرفت اما بجز چند فروند جنگنده F-5 (تايگر) از منابع دست چندم، نتيجه‌اي در بر نداشت.
با پايان جنگ تحميلي و آغاز دوران بازسازي مشخص شد که ايران نزديک به 60% از توان رزمي خود را طي نبرد با متجاوزين از دست داده است. از طرف ديگر، با توجه به شرايط آن دوران -در اوايل دهه 70- تنها گزينه‌ها جهت بازسازي ناوگان هوايي به «شرق» محدود مي‌شد.
در فرصت زمان بسيار کوتاهي تا فروپاشي شوروي، بنا بر اعلام منابع خارجي، حدود 40 فروند جنگنده MiG-29 (فالکروم) و Su-24 (فنسر) از شوروي و کمي بيشتر از اين تعداد جنگنده F-7 (ايرگارد) از چين وارد شد اما پس از فروپاشي و با روي کار آمدن «بوريس يلتسين» غربگرا در روسيه، روند پشتيباني فني هواپيماهاي خريداري شده با مشکل رو به رو شد تا آنجا که در تامين قطعات و تجهيزات اشکالات فراواني به وجود آمد و اين آخرين خريد هاي کشورمان از خارج کشور بود.
البته در ميانه دهه ٧٠ شمسي و به استناد منابع خارجي، تلاش هايي براي خريد انواع هواپيما از برخي سازنده‌ها ازجمله چين يا کشورهاي تازه استقلال يافته از شوروي مثل مولدواي و گرجستان (که با بحران مالي مواجه بوده و نيازي به حفظ ناوگان هوايي نمي ديدند) انجام داد که هيچکدام -به دليل فشار آمريکا بر اين کشورها- به جايي نرسيد.
براي مثال -بنا بر اعلام منابع غير ايراني- ايران قصد داشت در اواسط دهه 90 ميلادي 21 فروند هواپيماي MiG-29 دست دوم (شامل 14 فروند از نوع MiG-29S ، شش فروند MiG-29A و يک فروند MiG-29UB) به همراه حدود 500 تير موشک هوا به هوا، قطعات يدکي و تجهيزات جانبي از مولداوي خريداري کند اما اين برنامه تحت فشار ايالات متحده به نتيجه نرسيد و هواپيماها نيز پس از خريداري توسط آمريکا، به اين کشور فرستاده شدند تا کار مطالعاتي بر روي آنها صورت پذيرد.
هواپيماي ترابري C-17 آمريکا در حال بارگيري ميگ‌هاي مولداوي
همزمان با پايان جنگ تحميلي و آغاز حمله عراق به کويت و سپس حمله نيروهاي ائتلاف به اين کشور و آغاز جنگ اول خليج فارس، بنا بر اعلام طارق عزيز (وزير خارجه وقت عراق) به سازمان ملل متحد، بخشي از جنگنده عراقي به ايران گريختند که تعدادي شامل Mirage F-1 فرانسوي و Su-24 ، MiG-29 و Su-22 روسي وارد ناوگان هوايي کشورمان شدند.
با آغاز دهه 80 شمسي، زمزمه‌هايي از گفتگو با روسيه براي خريد جنگنده‌هاي Su-27 يا MiG-31 و تمايل فرانسه براي تحويل تعدادي از جنگنده‌هاي Mirage F-1 از ناوگان هوايي به گوش مي‌رسيد که البته هيچ گاه تاييد يا تکذيب نشد و بعد از آن نيز شايعاتي مبني بر خريد 250 فروندي جنگنده از روسيه يا 150 فروندي از چين توسط رسانه‌هاي خارجي منتشر شد و بعد از آن، ديگر هيچ صحبتي نبود تا زمان حال؛ چراکه با توجه به تحريم‌هاي گسترده بين‌المللي، امکان دستيابي به هواپيماهاي روز دنيا وجود نداشت.
* مذاکرات هسته‌اي ايران و روسيه را بهم نزديک‌تر مي‌کند
همزمان با مذاکرات هسته‌اي ايران و کشورهاي 5+1، روسيه تمايل خود را به فروش تسليحات به کشورمان تحت نظر سازمان ملل اعلام کرد که نخستين اين تحرکات لغو ممنوعيت فروش S-300 روسي بود.
اولين اخبار در خصوص خريد هواپيماي شکاري نيز همزمان با نمايشگاه ماکس 2015 روسيه و توسط معاون علمي فناوري رييس جمهور -که به مسکو سفر کرده بود اعلام شد.
اجراي نمايش هوايي توسط جنگنده سوخو30 در نمايشگاه ماکس 2015 مسکو/ مقامات ايراني هم در اين نمايشگاه حضور داشتند
اندکي بعد وزير دفاع نيز در يک برنامه تلويزيوني از تمايل کشورمان به خريد جنگنده‌هاي شرکت سوخو سخن گفت و پس از آن نيز صحبت‌هاي گوناگون مبني بر امکان تحويل يا عدم آن با توجه به محدوديت‌هاي 5 ساله نظامي برجام و واکنش‌هاي مختلف داخلي و خارجي را شاهد بوديم. ازجمله طي برنامه اي در اخبار صدا و سيما جمهوري اسلامي ايران اعلام شد که قرارداد خريد اين هواپيما تا پايان سال 2016 ميلادي به امضا خواهد رسيد.
اخيرا نيز سردار دهقان (وزير دفاع) بار ديگر تمايل کشورمان به خريد براي جنگنده پيشرفته Su-30 از روسيه را اعلام کرد و گفت که مذاکراتي هم در اين زمينه انجام داده است.
وي افزود: طرف روسي نيز در اين خصوص مخالفتي ندارد ولي برخي مسائل بايد حل شود که نهايتا اميدواريم خبر آن را به زودي به ملت اعلام کنيم.
وزير دفاع همچنين در پاسخ به سوال مجري مبني بر نظر ايران براي خريد ديگر جنگنده‌هاي روسي نظير MiG-31 يا MiG-35 اظهار داشت که ما تنها به دنبال هواپيمايي در کلاس Su-30 هستيم که طبيعتا فقط روس‌ها آن را دارند.
* وضعيت کشورهاي منطقه
اينها درحاليست که کشورهاي خاورميانه همچون عربستان، ترکيه، امارات و رژيم صهيونيستي با خريدهاي بسيار گسترده هوايي و تحويل گرفتن جنگنده‌هاي نسل جديد همانند F-35 ، F-15SA ، يوروفايتر و ارتقا توان عملياتي موجود خود سعي دارند تا دست برتر را در آسمان داشته باشند و در اين زمينه بازي تسليحاتي عظيمي به راه انداخته‌اند.
از طرف ديگر، تجارب اخير پشتيباني هوايي از نيروهاي درگير در جنگ با تروريست‌ها در سوريه نيز بر اهميت نگاه ويژه به نيروي هوايي مي‌افزايد.
در اين ميان کشورمان به واسطه تحريم‌هاي گسترده از دستيابي به تسليحات هوايي خارجي بازمانده بود هرچند با بهره‌گيري از توان متخصصان داخلي، اقدام به ارتقا هواگردهاي موجود کرد تا آنجا که بنا بر گفته وزير دفاع اين جنگنده‌ها فقط در بخش سازه و موتور همانند نمونه خريداري شده هستند و در ساير موارد همانند اويونيک، رادار و تسليحات تا بالاترين استاندارد تجهيز شده‌اند.
از سوي ديگر مي‌دانيم که طرح‌هاي ملي همانند صاعقه، آذرخش و سيمرغ نيز به سرانجام رسيدند، اما به گفته سردار دهقان، براي تامين و تقويت نيروي هوايي نياز به خريد نيز احساس مي‌شود.
لذا با توجه به نظر کارشناسان نظامي کشورمان، هواپيماهاي Su-30 به عنوان گزينه اصلي براي اين منظور درنظر گرفته شد.
* Flanker-C چيست؟
جنگنده بمب‌افکن سوخو 30 (به روسي Сухой Су-30 / به انگليسي Sukhoi Su-30) و با نام ناتو فلنکر سي (Flanker-C) يک هواپيماي شکاري چند منظوره (Multirole Fighter) با قابليت اجراي عمليات‌هاي هوا به هوا و هوا به سطح در تمامي شرايط آب و هوايي شبانه روز است که توسط شرکت «سوخو» روسيه طراحي و بر پايه جنگنده شکاري رهگير Su-27 توسعه يافته است. (فلنکر به معناي حمله کننده از جناحين است.)
جنگنده سوخو 30 نسخه SM
ساخت اين جنگنده توسط دو مجموعه KnAAPO و ايرکورت به صورت مجزا صورت مي‌پذيرد که هرکدام نسخه‌هاي متفاوتي از اين هواپيما رو توليد مي‌کنند که به خدمت کشورهاي مختلف جهان در آمده و هريک معمولا با پسوندي مجزا نامگذاري مي‌شوند اما اساسا سوخو 30 يک جنگنده بمب افکن دو سرنشينه است که طولي معادل 21.9 متر، عرض بال 14.7 متر و ارتفاع 6.3 متر از سطح زمين دارد که مي‌تواند با دو دستگاه پيشرانه توربوفن ساترن AL-31F با حداکثر توان 122000 پوند به ارتفاع پروازي 57000 پا دست يابد.
در خصوص طراحي هواپيما نيز بايد گفت که سطوح بدنه به صورت کاملا آيروديناميک طراحي شده تا کمترين اغتشاش جريان هوا را موجب شود و سطح بزرگ بال نيز به آن توانمندي مانورپذيري بالايي را داده است. ضمن آنکه براي کاهش سرعت با بهره گيري از چتر ترمز دوتايي، ترمز هوايي بزرگ پشت کانوپي و همچنين ترمز چرخ ها مدنظر قرار گرفته شده است.
اين هواپيما با بهره گيري از 20000 پوند سوخت در مخازن داخلي خود مي‌تواند به برد 3000 کيلومتري و سرعت حدودا 2 برابر صوت دست يافته (که با آرايش تسليحاتي متفاوت اين ارقام تغيير خواهد کرد) و مداومت پروازي 5ساعته نيز خواهد داشت (البته در شرايط پروازي ايده‌آل ارتفاع بالا و کروز بر ميزان برد و مداومت پروازي افزوده خواهد شد) ضمن آنکه قابليت سوختگيري هوايي و همچنين حمل مخازن خارجي را نيز خواهد داشت.
از بُعد عملياتي، اين جنگنده نسل 4.5 با هواپيماهاي غربي نظير بوئينگ F-15E (استرايک ايگل) و بوئينگ F/A-18E/F آمريکا (سوپر هورنت)، داسو رافائل فرانسوي و يوروفايتر تايفون اروپايي و نيز ميکويان MiG-35 (فالکروم اف) قابل مقايسه است که البته در اين ميان از نظر ساختاري و عملياتي، نزديک‌ترين رقيبش همان «استرايک ايگل» است که نسل جديد هواپيماي جنگنده بمب افکن خانواده F-15 ايالات متحده به حساب مي‌آيد ضمن آنکه در سطح منطقه نيز عربستان سعودي کاربر سنتي «ايگل» به حساب آمده و به تازگي نمونه F-15SA را نيز براي ناوگان خود در نظر گرفته است.
رقباي غربي سوخو 30، از بالا: F-15E «استرايک ايگل» ساخت آمريکا، «داسو رافائل» ساخت فرانسه و «يوروفايتر تايفون» ساخت کنسرسيوم اروپا
سوخو 30 براي کاربران متفاوت خود، تغييرات مختلفي را ديده است که از جمله آن مي‌توان به چين و هند اشاره کرد.
ببه طور مثال چين در نمونه سفارش داده خود خواستار حذف پيش بال (کانارد) و ايجاد قابليت حمل تسليحات بيشتر شده است در حالي که رادار آن نيز از نمونه قديمي تري است اما هندي‌ها در بخشي از سامانه‌ها خواستار جايگزيني با مشابه اسرائيلي شده‌اند و هواپيما را به صورت بومي در خاک خود توليد مي‌کنند.
در اين ميان اما نسخه SM متفاوت‌ترين و در حقيقت بهترين نمونه موجود از اين جنگنده است که جهت خدمت در نيروي هوايي روسيه سفارش داده و ساخته شده است.
اين نمونه علاوه بر بهره‌گيري از رادار پيشرفته آرايه فازي BARS-R NIIP N-011 با قابليت هدايت موشک‌هاي هوا به هواي پيشرفته راداري و شناسايي 60 هدف و حداکثر برد 400 کيلومتر، از توانمندي بسيار بالايي برخوردار است. همچنين يک رادار عقب نگر با توانايي شناسايي محدود نيز براي انتهاي هواپيما در نظر گرفته شده است.
رادار پيشرفته BARS-R بر روي جنگنده Su-30
با بهره‌گيري از پيش‌بال‌ها (کانارد) در بخش جلويي هواپيما، سطح مانورپذيري افزايش يافته و در زواياي حمله بالا از واماندگي جنگنده جلوگيري مي‌کند که همين امر به آن قابليت مانورپذيري بيشتري در گسترده +9 جي تا -4.5 جي را مي‌دهد.
در خصوص موتور اين نسخه از جنگنده بايد گفت که علاوه بر بهره گيري از سامانه‌هاي به روز از ميزان مصرف سوخت کاسته شده و با بهره‌گيري از فناوري تغيير بردار رانش (Thrust Vectoring) قابليت مانورپذيري بالايي را در شرايط رزمي خواهد داشت هرچند در اين مورد کاهش عمر عملياتي موتور يک عيب محسوب مي‌شود.
موتورهاي قدرتمند خانواده «ساترن» مجهز به فناوري تغيير بردار رانش/ اين موتورها بنا بر درخواست مشتري مي‌تواند به توانايي «سوپر کروز» نيز دست يابد
سوخو 30 در تمامي نسخه‌ها با بهره‌گيري از فناوري پرواز با سيم (fly – by – wire) جهت اجراي عمليات در همه شرايط، بسيار مناسب است و بهره‌گيري از سامانه‌هاي پرواز خودکار (auto pilot) و راداري با قابليت ديد به پايين جهت شناسايي اهداف زميني، سيستم هدف‌گيري قدرتمند براي شناسايي و قفل بر روي انواع اهداف زميني و دريايي، سامانه‌هاي کمک ناوبري پيشرفته جهت بازيابي جنگنده در شرايط اضطراري مي‌تواند عمليات‌هاي مختلف را در برد بالا و ارتفاع کم به انجام برساند.
همچنين بهره گيري از صندلي‌هاي پيشرفته پرّان K-36DM شرکت «زوزدا» امنيت را در مراحل خروج از هواپيما تضمين کرده و سامانه‌هاي شناسايي دوست از دشمن (IFF) و همچنين دريافت کننده هشدار راداري و جنگ الکترونيک (RWR و ECM) نيز در محيط هاي نبرد دست بالا را براي فلنکر خواهد داشت. ضمن آنکه طراحي مناسب کابين علاوه بر بهره‌گيري از نمايشگرهاي چند منظوره (MFD) و کاهش تعداد نشانگر عقربه‌اي، در کنار بهره‌گيري از راحتي خلبان با ديد عالي به واسطه کانوپي (آسمانه) بزرگ و استفاده از نمايشگر سر بالاي جديد (HUD) آرامش عملياتي خاصي را طي نبرد خواهد داشت.
کاکپيت سوخو 30
سوخو 30 جهت اجراي هرچه بهتر ماموريت‌هاي خود از 2 خلبان بهره مي‌گيرد که افسر کابين جلو، در نقش هدايت جنگنده و افسر کابين عقب نيز در زمينه جنگ‌افزار فعال خواهد بود ضمن آنکه کنترل هواپيما از 2 کابين نيز امکان پذير است.
اين جنگنده علاوه بر توانايي حمل موشک‌هاي مختلف هوا به هواي حرارتي شامل R-73 و هوا به هواي راداري نيمه فعال R-27 و فعال R-77، تا وزن 8000 کيلوگرم از انواع تسليحات هدايت تلويزيوني، ليزري و ماهواره‌اي در کنار بمب‌هاي سقوط آزاد را خواهد داشت که به آن يک مسلسل 30 م.م با 150 گلوله نيز افزوده مي‌شود.
آرايش تسليحاتي قابل حمل خانواده فلنکر سي/ براي مشاهده تصوير بزرگتر، روي عکس کليک کنيد
در بُعد تسليحات هوا به سطح، انواع موشک‌هاي خانواده Kh-29 ليزري و اپتيکي، موشک‌هاي ضد رادار Kh-58U و Kh-31P و نمونه ضد کشتي Kh-31A (که سرعت مافوق صوت دارند) و Kh-59 قابل بهره برداري است ضمن آنکه نسل‌هاي مختلفي از موشک‌هاي کروز بومي ضدسطحي و ضددريايي مي‌تواند برروي آن نصب و شليک شود.
در نقش دفاع هوايي مسلح به موشک هاي هوا به هواي R-27 هدايت راداري و R-73 هدايت حرارتي
در زمينه بمب‌ها نيز علاوه بر نسخه‌هاي سقوط آزاد خانواده «فاب»، انواع نمونه‌هاي هدايتي شامل ليزري KAB-500، اپتيکي FAB-500 و نمونه‌هاي OFAB-250/500 قابل بهره‌برداري است که به آن، بمب سنگر شکن KAB-1500L را نيز مي‌توان افزود که مجموعا بر روي 12 مقر حمل تسليحات (دو تا سر بال، سه تا زير هر بال، يکي زير هر موتور و دوتا به صورت پشت هم وسط بدنه) قابل نصب است.
* سوخو30 در ديگر کشورها
در ميان دارندگان اين جنگنده، کشورهاي مختلف شامل الجزاير، آنگولا، چين، هند، اندونزي، مالزي، اوگاندا، ونزوئلا، قزاقستان و ويتنام در کنار نيروي هوايي روسيه ديده مي‌شود که هرکدام نسخه‌هايي مبتني بر نياز خود را خريداري کرده‌اند.
جمهوري اسلامي ايران نيز طبق اعلام رسمي، خواستار خريد نسخه Su-30SM مشابه آنچه در نيروي هوايي کشور سازنده به خدمت گرفته شده است، مي‌باشد ضمن آنکه کشورهاي ديگري شامل بنگلادش، اتيوپي، تايلند و بلاروس نيز خواستار خريد يا بررسي آن شده‌اند و چين نيز هواپيماي بومي خود با نام J-16 را بر اساس سوخو 30 توسعه داده است.
در خصوص ماموريت‌هاي رزمي اين هواپيما نيز مي‌توان به حضور در سوريه و انجام ماموريت‌هاي رهگيري هوايي اشاره کرد که در چند مورد موجب فراري دادن جنگنده‌هاي ترکيه شده است.
* نقش و جايگاه سوخو 30 در نيروي هوايي ايران
سوخو 30 نسخه SM را مي‌توان بهترين نمونه‌هاي پروازي قابل دسترسي براي کشورمان دانست که در شرايط فعلي و عدم تمايل طرف‌هاي غربي به فروش هواپيما، يکي از ايده‌آل‌ترين جنگنده‌ها در سطح جهان است که در بُعد مانورپذيري و طراحي آيروديناميکي زبان زد خاص و عام مي‌باشد. (خانواده فلنکر به مانور کبرا معروف هستند)
جنگنده سوخو30 نسخه SM
ضمن آنکه آرايش تسليحاتي آن که قابليت حمل انواع سلاح را موجب گشته و از آن يک جنگنده بمب افکن سنگين را ساخته است نيز مي‌تواند در ماموريت‌هاي گوناگون از برتري هوايي تا درگيري با اهداف زميني و نفوذ در آسمان دشمن را شامل شود.
همچنين با بهره گيري اين جنگنده از دو موتور و دو خلبانه بودن هواپيما -که سطح بار رواني را در شرايط درگيري کاهش و اطمينان پذيري بيشتري را موجب مي‌شود- مي‌توان به پيروزي عمليات‌هاي هوايي بيش از پيش اميدوار بود.
از سوي ديگر همانطور که پيشتر گفته شد، فلنکر سي توانايي حمل طيف وسيعي از موشک‌هاي هوا به هوا را داراست که مي‌تواند به عنوان يک جنگنده رهگير منطقه‌اي ايفاي نقش کند.
جنگنده سوخو30
همگان مطلع هستند که يکي از اصلي‌ترين ارکان پدافند هوايي، بهره‌گيري از سکوهاي هواپايه شليک موشک (همان جنگنده‌هاي رهگير) است که بتوانند در محيطي وراي فعاليت سامانه‌هاي موشکي زمين به هوا فعاليت کنند.
در اين زمينه نيز انواع ويژگي‌ها شامل نرخ اوج‌گيري سريع (جهت پروازهاي سريع يا اسکرمبل)، مانورپذيري بالا با استفاده از موتورهاي نسل جديد و رادار پيشرفته تضمين کننده حضوري قدرتمند در عرصه پدافند است.
در عرصه آفندي نيز اين هواپيما مي‌تواند با بهره‌گيري از تسليحات سنگين خود در کنار توانمندي موشکي، به عنوان دست بلند جمهوري اسلامي ايران خصوصا در منطقه غرب کشور و خليج فارس در نظر گرفته شود و هر تهديدي را در وراي مرزهاي کشور سرکوب کند.
فلنکر سي
ذکر اين نکته نيز ضروري به نظر مي رسيد که مي‌توان با بهره‌گيري از تجربه‌هاي کشورهاي منطقه همانند ترکيه يا هند که اقدام به توليد بومي جنگنده‌هاي F-16 آمريکايي يا Su-30 روسي کرده‌اند، ما نيز خط توليدي مشابه آنچه براي هواپيماي F-16 در قبل از انقلاب برنامه ريزي شده بود به راه بياندازيم تا علاوه بر تامين نيازهاي بومي و افزايش دانش هوانوردي به عنوان تامين کننده منطقه‌اي جنگنده در نظر گرفته شده و برخي از بخش‌هاي حساس همانند جنگ الکترونيک (جنگال)، ناوبري و راداري را بر اساس نيازهاي خود و با دانش بومي طراحي کنيم تا در شرايط جنگي حتي با لو رفتن کدهاي حساس آن دچار مشکلات اساسي نشويم.
ناگفته نمايند در اين خصوص نيز سخناني مبني بر تمايل کشورمان به توليد بومي شنيده شده است، ضمن آنکه براي بهره‌گيري مناسب از سوخو 30 پشتيباني دقيق مطالعاتي و عملياتي نياز است تا مشابه قراردادهاي پيشين شوروي دچار «بي‌معرفتي» طرف فروشنده نشويم.
در پايان نيز مي‌توان اين به اين موضوع رسيد که براي بکارگيري چنين جنگنده پيشرفته و به روز، نيازمند هواپيمايي آموزشي متناسب هستيم که در اين خصوص مي‌توان به نسخه موفق Yak-130 رسيد که علاوه بر توانمندي آموزشي، قابليت بهره‌برداري در عمليات‌هاي پشتيباني نزديک را نيز دارا خواهد بود و مي‌تواند به عنوان يک گزينه براي کشورمان در نظر گرفته شود.
جنگنده آموزشي پيشرفته Yak-130